එන්ගලන්ත ඉතිහාසයේ විශාලතම කැරැල්ලක් මෙහෙයවූ බුඩිකා ( Boudica )

A statue of Boudicca stands near Westminster Bridge in London.

යුද්ධ කතාවක් ලියන්න හිතුනා,  දැන් ඉතින් කාන්තාවො පිරිමිත් එක්ක හරි හරියට හැම ක්ශේත්‍රයේම වැඩ කරනවා නේ. තව අව්රුදු පන්සියයක් යද්දි ගැහැණු ලෝකය පාලනය කරද්දී මිනිස්සු කුස්සියේ වැඩක් බලාගෙන ඉදිවිද කියන්න බැහැ (වාසනාවකට අපි එතකොට මැරිලා lol).
නමුත් මීට අව්රුදු දෙදාහකඨ කලින් තත්වය ගොඩක් වෙනස්. ඉතිහාසය පිරිලා තිබ්බෙ හැඩිදැඩි පිරිම්න්ගෙන් හා ඔවුන්ව වශී කරගත් මහේශාක්‍ය රූප රාජනියන්ගෙන්.

නමුත් ඒ අතරේ හමුදා මෙහෙයපු ගෑනුත් හිටියේ නැත්තෙ මත් නැහැ. 
අපේ කතාව පටන් ගන්නෙ මීට වසර දෙදාහකට කලින් එන්ගලන්තයේදී. එන්ගලන්තය කියන්නෙ බර body Armour ආවරණ වලින් සන්නද්ධ වෙච්ච් තරුන නයිට්වරු විසින් මකුරුන් පරද්දලා සුරූපී කුමාරිීකාවන් බේරා ගන්න හැටි ගන කතා හදපු රටක්.

නමුත් අපේ කතා නායිකාව යකඩ ගෑනියක්. ඇගේ නම බුඩිකා. ඇය මෙහෙයවනවා එන්ගලන්ත ඉතිහාසයේ විශාලතම කැරැල්ල. එය එක්තරා ආකාරයක නිදහස් සටනක්.
ඇගේ ප්‍රතිවාදියා, එවකට ලෝකයේ සිටින දනවත්ම හා විශාලතම අඩිරාජයයේ පාලකයා, රෝම මහදිරජ නීරෝ.එන්ගලන්තය කියන්නේ ආදිකාලීනව සැලකුවහොත් සම්පත් වලින් පිරිච්චි රටක්. ඒ නිසා ජූලියස් සීසර්ගේ කාලයේ ඉදලාම එන්ගලන්තය යටත් කරගන්න රෝමයට ලොකු උනන්දුවක් තියෙනවා. නමුත් ටිකක් හරි ස්තාවර රෝම පාලකයක් රෝමයේ ඇතිවෙන්නෙ ක්ලොඩියස් අදිරාජ්‍යාගේ කාලේ. නමුත් පොඩි පොඩි ප්‍රශ්න ඇතිවෙනවා.

ඒ දිනවල එන්ගලන්තයේ ඉන්නෙ විවිද ගෝත්‍රික කන්ඩායම් (ඔව් සුද්දා වැද්දා කාලේ). මේ එක ගෝත්‍රිකයක් තමා නැගෙනහිර වසපු අයිසීනියන් වරු. මෙම ගෝත්‍රයේ රජු වෙච්ච් පොස්ටිනියස් දිගු කාලයක් රෝමයේ හිත්වතෙක්ව හිටපු කෙනෙක්. ඉතින් ඔහු තමා මැරුනයින් පස්සෙ තමාගේ ප්‍රදේශයේ පාලකයා ලෙස හවුල් පාලනයක් යෝජනා කරනවා. ඒ තමන්ගේ දියනියන් දෙදෙනා හා රෝම අදිරාජ්‍ය් නීරෝ එම ප්‍රදේශ හවුලේ පාලනය කරන්.

මේකට නීරෝට මල පනිනවා. එන්ගලන්ත වැදි කෙල්ලො සෙට් එකත් එක්ක හවුල් පාලකයක් ගෙනියන්න ඔහු කැමති වෙන්නෙ නැහැ .

ඉතින් පොස්ටිනියසගේ මරනයෙන් පස්සෙ නීරෝ බොහොම දරුනු තීන්දුවක් ගන්නවා.
ඔහුගේ අන පරිදි එවකට එන්ගලන්තයේ පාලකයා පොස්ටිනියසගේ බිරිඳ වෙච්ච් බුඩිකා රැජිනියවත් ඇගේ දියනියන් වත් අත්අඩංගුවට ගන්නවා.

ඔහු අන දෙනවා රැජිනියව නිරුවත් කර කස පහර දෙන්නත් කුමාරිීකාවන් ප්‍රසිද්ධියේ සමූහ දූෂණයකට ලක් කිරීමටත්.

මේ කෲර දඩුවම ක්‍රයාත්මක වෙන්නෙ ප්‍රසිද්ධියේ. රෝමන් කාරයෝ හිතන්නේ ඇති රජ ප්වුලට උනු දේ දැක්කාම එන්ගලන්තයම බය වෙයි කියල.

නමුත් වෙන්නෙ හිතපු නැති දෙයක්

මේ වෙද්දී රෝම අඩිරාජය සුවිශාලයි. මහද්වීප තුනක පැතිරිලා. කොච්චර සල්ලි තිබුනත් ඒතරම් දුරක් පාලනය කරන්න රෝමයට පිරිස් බලය මදි. ඉතින් රෝම පාලකයෝ තමන්ට හිත්වත් ගැතිකම් කරන ප්‍රාදේශීය පාලකයෝ සෙට් එකක් හදා ගෙන ඉන්නෙ.

නීරෝ කරපු ගොන් වැඩේ නිසා ඔක්කොම අවුල් යනවා. දඩුවමින් පස්සේ ගෙදර යන බුඩිකා අඩ අඩා ඉන්නෙ නැහැ ඇය තමන්ගේ ගෝත්‍රයයෙන් විශාල හමුදාවක් හදා ගන්නවා. මේ දක්වා රෝමයට එන්ගලන්තය පාලනය කරන්න හැකි වෙන්නෙ එන්ගලන්තයේ ගෝත්‍රිකයන් අතර තිබුණු බෙදීම නිසා. නමුත් මේ දඩුවමින් පස්සෙ රෝමයට විරුද්ධව ගෝත්‍ර ගනනාවක් බුඩිකා එක්ක එකතුවෙනවා.

දැන් එන්ගලන්තයේ ඉන්න රෝමන් කාරයෝ වැටෙන්නෙ ලොකු අමාරුවක. බුඩිකාට විශාල හමුදාවක් තියෙනවා.

මේ හමුදාවත් එක්ක මුලින්ම සටනට යන්නෙ රෝමයේ 9th legeion එක. මේක ජූලියස් සීසර් විසින් කාලයක් පුද්ගලයකවම මෙහෙයපු රෝම හමුදාවෙ අබිමානය පෙන්නපු බලකායක්. නමුත් නවය බුඩිකා අතින් සමුල ගාතනය වෙනවා. නමවන බලකාය lost legeion එකක් වෙනවා. උකුස්සා බුඩිකාට අයත් වෙනව

මේ ජයග්‍රහණයෙන් උද්දාමයට පත්වෙන බුඩිකාගේ හමුදාව එන්ගලන්තයේ රෝමන් නගර ගිනිබත් කරමින් මිනිස්සු සමුල ගාතනය කරමින් දකුණට ඇදෙනවා. ඔවුන්ගේ ඊලග ඉලක්කය එන්ගලන්තයේ රෝම මූලස්ථාන, ලන්ඩොනියම් වර්තමාන ලන්ඩනය
නමවන සේනාංකට අත්වුනු ඉරනමත් බුඩිකා එන්ගලන්තයේ රෝම ජනපද සුනුවිසුනු කරමින් ලන්ඩන් වෙත යන බවත් රෝමයට ආරන්චි වෙනවා. නීරෝට දෙවියෝ සිහිවෙන්නෙ එතකොට. එන්ගලන්තයට තමන් පරදිනවා කියන්නේ තමාගේ යටතේ ඉන්න අනෙක් ගෝත්‍රික රටවලටත් නිදහස උදෙසා සටන් පටන් ගන හොද් උත්තෙජනයක් බව ඔහුට වැටහෙනවා.

ඒත් නිරෝට තව එක තුරුම්පුවක් තියෙනවා. බහෝම වටින ආසියෙක්. සුටෝනියස් පොලොනියස්. එන්ගලන්තයේ රෝමන් හමුදාවෙ මහ සෙනවි තුමා..

මේ වෙනකොට 14th legeion එකත් එක්ක එන්ගලන්තයේ බටහිර වෙරලේ ස්තානගත් වෙලා ඉන්නෙ.
සුටෝනියස්ට අන ලැබෙනවා නැගෙනහිරට ගිහින් ලන්ඩනය defend කරන්න. ඔහු වහාම ලන්ඩනය බලා යනවා. ඒ අතර තමන් යටතේ ඉන්න සෙනවියෙක් යටතේ පාලනය වන 2nd legeion එකට ඔහු පනිවිඩ යවනවා ලන්ඩන් වලදී ඔහුට එකතුවෙන්න.

ලන්ඩන් වැසියෝ මේ වෙද්දී මර බියේ ඉන්නෙ. සුටෝනියසව දකිද්දී ඔවුන්ට හිතන්නේ තමන් බෙර ගන්න දෙයියො ආව කියල.

නමුත් සුටෝනියසගේ තත්වය එච්චර හොද නැහ. 2බලකායේ ජෙනරාල් වරයා ඔහුගේ අනට පිටුපාලා පැනලා යනවා. අනික එන්ගලන්තය හරහා අවිත් ඔහුගේ සෙබලුන්ට හරිම මහන්සියි. තමන් එක්ක ඉන්න සෙබලු 6000න් ලන්ඩන් ආරක්ෂා කරන බැරි බව ඔහුට තේරෙනවා. 9 වැන්න වගේ නිකන් මැරෙන්න ඔහුට ඕනැ නැහැ. ඉතින් ඔහු තීරණය කරනවා ලන්ඩන් අත ඇරලා පසු බහින්න.


මොහොතකට හිතන්න ඔබ මේ වෙද්දී ලන්ඩන් වල හිටපු කෙනෙක් උනා නම් ඔබට ඇතිවෙන හැගම. ඔවුන් වැද වැටෙන්න ඇති සුටෝනියස්ට තමන්ව දාලා යන්න එපා කියල.

නමුත් සුටෝනියස් කියන්නේ වචනයේ පරිසමාප්තියෙන්ම පොරක්. ඔහු loose the battle win the war අකාරයේ පොරක්.


ඉතින් අනාරක්ෂිත ලන්ඩනය බුඩිකාගේ සේනවට කෙලිබිමක් වෙනවා. ඉතින් මිනිස්සු ගැහැණු පොඩි උන්ගේ විලාපයන් දවස් ගානක් යනකන් ලන්ඩන් වලින් ඇසෙන්නට ඇති. අවසානයේ ලන්ඩන් වලින් නැගෙන්නෙ විශාල ගින්නක් හා මිනි පිච්චෙන ගද.

ඉතින් බුඩිකාගේ සේනව ලෙයින් සමරද්ධ ඊට හැතැප්ම ගනනක් දුරින් සුටෝනියස් තමන්ගේ උගුල අටවනවා.
අන්තිම සටනට කලින් මේ සටනට සහභාගි වෙච්ච් හමුදාවන් දෙක සන්සන්දනය කිරිම වටිනවා.

මේ වෙද්දී රෝම හමුදාව ඉන්නෙ ඔවුන්ගේ පීක් එකේ. යටත් විජිත වලින් උරා ගත් සම්පත් යොදාගෙන රෝමය මේ වෙද්දී වුර්තීමය හමුදාවක් හදාගෙන තියෙන්නේ. ඔවුන් නිරන්තරයෙන් එකට පුහුණු වෙනවා. එකට fitness training,drills හැමදේම කරනවා. ඔවුන්ගේ තාක්ෂණය හෙනම updated.

 බලන්න රූපය. ඔවුන්ට heavy armour එකක් සහ ලොකු පලියක් තියෙනවා. ඒකෙන් මාර විදිහට ආරක්ෂා වෙනවා. ඔය හෙල්ලය වගේ එකට කියන්නේ පීලම් කියල. ඒක විසි කරන්න හදපු එකක්. ඔකේ අනෙක් වාසිය ඒක බරට නැමෙනවා. ගලවාගැනීම හරි අමාරුයි ඇනුනොත්. ඇගේ වැදුනොත් සොරිම තමා. පලිහක් අල්ලා බෙරෙන්න පුලුවන් ඒත් එතකොට අයේ පලිහ පාවිච්චි කරන්න බැහැ. ඔය කෙටි කඩුව ග්ලැඩිස් එක short range සුපිරි weapon එකක.

රෝම හමුදාව සටන් කරන්නෙ 16*16 වෙන කොටුවක් වගෙ. මේකකට කෝහොට් එකක් තියෙනව. එකක සෙබලු 256. එකිනෙකාට එකා ආරක්ෂාව දෙනවා(ෆිල්ම්වල දැකලා ඇති) . මේවගේ පේලි මාරු වෙනවා ඒ දවස්වල පීටී වගේ ෆයිට් එකට යන ඉස්සර පේලිය ටිකකින් පිටි පස්සටම ය්නවා. දෙවැනි අය ඉස්සරහට වෙනවා. ඒනිසා කවුරුත් hack වෙන්නෙ නැහැ. හම කොහොට් එකකටම centurion කෙනෙක් ඉන්නව. ඔවුන් තමා ලීඩ් කරන්නෙ.

ඉතින් එදා සුටෝනියස්ට එකතුවෙච් 14ත් ලීජන් එකත් මේ වගේ. ඔගස්ටස්, ජර්මානිකස් මෙන්ම ජූලියස් සීසර් එක්කත් සටන් කරපු හරි පලපුරුදු සෙට් එකක්.

එතකොට බුඩිකාගේ හමුදාව. අපේ උන් පොරටොක් දෙන්නෙ සුද්දා කැලේ ඉදිද්දී තමා අපි අරවා මේව හැදුවෙ කියල. ඉතින් මේ සුද්දා කැලෙන් ආපූ අලුත.

වාර්තාවලට අනුව ඔවුන් බහෝම හැඩිදැඩි පිරිමි. Body armour එකක් නෙවෙයි සමහරු සටනට ගියේ ඇගේ නූල් පොටක් නැතිව. ඉවුන් සතුරා බය කරන්න ඇගේ නීල් ගාලා (brave heart බලලා ඇති) රැවුල් වවලා ඉන්නෙ. ඔවුන්ගේ ආයුධය දිග කඩුව හෝ පොරව.


ඉතින් මොකො රෝමන් කාරයන්ට තියෙන ප්‍රශ්නය? ප්‍රශ්නය බරපතලයි
රෝමන් හමුදාව -10000යි.
බුඩිකා ගේ හමුදාව - 40000-50000 ක් පමණ.

පටට අවාසි number ගැප් එකක්. බුඩිකාට හරි ලේසියි රෝමන් කාරයන්ට වට කරල ගහන්න. එතකොට ගේම ඉවරයි.

මෙන්න මෙතැනදී තමා සුටෝනියස් තමන් කොච්චර පොරක්ද කියල ලෝකයට ඔප්පු කරන්නෙ
මෙතැන සුටෝනියස්ට ඇතිවෙන ප්‍රශ්නය තමන්ගේ ඇති superior technical adavantage එකෙන් කොහොමද neumerical disadvantage එක වහගන්නෙ කියල.

එතැනදි ඔහුට තේරෙනවා ආක්‍රමනිකයාට සාපේක්ෂව තමනට ඇති අනෙක් වාසිය. එනම් සටන වෙන ස්තානය තීරණය කරන්නෙ තමන් බවත්.

මේ සටන උන තැන හරියටම තාම හොයාගෙන නැහැ නමුත් ලන්ඩනයට උතුරින් ඒ දවස් වල රෝමන් හමුදාව යොදාගත් වොට්ලන්ඩ් විදියේ යම් කොටසක තමා වෙන්න ඇත්තේ.

රූපයේ තියෙනවා battle formation එක. රතුපාටින් රෝම හමුදාව . නිල් පාටින් බුඩිකා ගේ එන්ගලන්ත හමුදාව. එදා උදේ යුද්ධයට ආපු එන්ගලන්ත කාරයොන්ට හිනා යන්න ඇති. ඇයි කැලෙන් වට වෙච්ච් බිම කඩක කුඩා රෝම හමුදාවක් හිරවෙලා.ආපහු පහු බහින්න වත් උන්ට බැහැ. රෝමන් හමුදාව සමූහ ගාතනය කරල අව්රුදු 200ක රෝමන් පාලනයෙන් තම රට මුදවාගන්න හැටි ඔවුන්ට මැවී පෙන්න ඇති.

කොච්චර ඔවුන් confident උනාද කියනවා නම් ඔවුන් ඔවුන්ගේ බිරින්දෑ වරු හා ලමයන්ව එක්කගෙන එනවා සටන බලන්න.

එන්ගලන්ත කාරයොන්ට තියෙනවා විශාල අස්ව කරත්ත. ඔය නිල්පාට තාප්පෙට පිටිපස්සේ තියෙන තිත් පේලිය දැක්ක නෙද? ඒ එන්ගලන්ත කාරයොනන්ගෙ විශාල කරත්ත ඒවාගේ ඉදගෙන තමා ගෑනු ටිකයි පොඩි උනුයි අන්තිම නිදහස් සටන බලන්න සෙට් උනේ.

ඉතින් නිදහස් එන්ගලන්තයේ පලමු රැජින වෙන සිහිනය ත්ව ටිකකින් සැබැ වෙනවා කියල හිතේ තියාගෙන් බුඩිකා අන දෙනවා තමන්ගේ හමුදාවට රෝමන් කාරයොන්ට පහර දෙන්නසුටෝනියස් විසින් විසින් ලස්සනට අබරලා දුන්න ගුලිය තමන් ගිල්ල බව සුද්දට තේරෙද්දි පරක්කු වැඩියි. බලන්න රෝමන් හමුදාව තුන්පැත්තකින් කැලෙන් වට වෙලා. එතකොට ඔවුන් බුඩුකාගේ හමුදාව වගේ හතරින් එකක් උනාට ඔවුන්ව වටකරලා පහර දෙන්න බැහැ. අනික් එක ඉස්සරහ opening එක පටුයි එතකොට කොච්චර ලොකු සේනවක් උනත් එන්න වෙන්නෙ එකිනෙක පසු පසු. බුඩුකාට තම neumerical advantage එක කීයටවත් මේකෙදි ගන්න බැහැ .

එන්ගලන්ත හමුදාවට යම්දුරක් දුවගෙන එන්න සුටෝනියස් අවස්තාව ලබාදෙනවා. ඉන්පසු ඔහු අනකරනවා තමන්ගේ සෙබළුන්ට ඔවුන් දෙසට තම හෙල්ලය විසික්කරන්න. එක රෝමන් සෙබ්ලෙක්ට හෙලි දෙකක් හෝ තුනක් තියෙනවා. හිත්න්න හෙලි තිස්දාහක්. Body armour ekak නැතිව fight කරන එන්ගලන්ත කාරයොන්ට මේකෙන් වෙන හානිය සුලු ප්ටු නැහ.

අනෙක් ඉදිරියට එන අයත් එන්නෙ පලිහ නැතිව. ඔවුන් එකට පැක් වෙලා එක් ගොඩේ සටන් කරන්නෙ.
ඔන්න සුටෝනියසට ඕනැ දේ වෙනවා. තමන්ගේ number advantage එක අයින් කරාම ගෝත්‍රික හමුදාවකට 14th legeion එක වගේ රෝම සේනාංකක් එක්ක හැරෙන්නට වත් බැහැ
.
මීට පැය දෙක තුනකට කලින් දැකපු ජයග්‍රහණයේ සිහිනය කෙසෙ වෙත්ත් පන බෙරාගෙන දුවන්න ඕනැ කියල සුද්දා ට හිතෙනවා. ඒත් ආපහු හැරෙන ඔවුන් වැටෙන්නෙ අලි අමාරුවක. ඇයි ලොකු එක දෙන්න උදේ ගෙනාපු කරත්ත. ඒවාගේ ඉන්නෙ ගෑනුයි ලමයිනුයි. අනේ ඉතින් ඔක්කොම එකට හිරවෙලා.

මේ වෙලාවෙ තමා රෝමන් කාරයෝ ඇතුලේ ඉන්න යකා එලියට එන්නෙ. සුටෝනියස් තම සේනවට අනදෙනවා කරත්ත වල හිර වෙලා ඉන්න එන්ගලන්ත කාරයොන්ට පහර දෙන්න. සමහර වෙලාවට ඔහුට මතක් වෙන්න ඇති ලන්ඩන් වලදි දස වද් විදලා මැරිච්ච තමන්ගේ සහොදර ජනතාව.

කරත්ත අතරින් බේරිලා යන්න බැරිව හිර වෙලා ඉන්න යුද්ධයට සහබාගී වූ නොවු ගැහැණු පිරිමි ලමා ලප්ටි එන්ගලන්ත කාරයොන්ට රෝමානු හමුදාව පහර දෙන්නෙ හරියට කිනිහිරක තියල යකඩෙකට මිටියකින් තලනවා වගේ.

අන්තිම වෙන්නෙ යුද්ධයකට වඩා මස් මඩුවක්. මියගිය එන්ගලන්ත ජාතිකයන් ගනන අසු දාහකට ආසන්නලු.

එතකොට බුඩිකාට මොකො උනේ
බුඩිකා අන්තිම සටනට එන්නෙ තමාට පරදින්න විදිහක් නැහැ කියල හිතලා. නමුත් සුටෝනියස් තමන්ව දක්ශ ලෙස පරාජය කරා කිඋඅල තේරෙද්දි ඇයට වැටහෙනවා තමන් පත්වුනු තත්වය . රෝමන් කාරයන්ට පනපිටින් අහු උනොත් තමන්ට හා තම දියනියන්ට අත්වන නින්දා සහ ගත ඉරනම ඇයට මැවී පේන්න ඇති. සටන් බිමෙන් පලා යන ඇය තම දියනියන් සමග සියදිවි නසා ගන්නවා .

සුටෝනියස් කියන්නේ රෝමය බිහි කරපු විශිශ්ඨතම ජෙනරාල් කෙනෙක්. ඔය ලිස්ට් එකේ තව ඉන්නවා ප්‍රමුඛ කට්ටියක් මාකස්, ස්කිපියො, ආටේයස්, මාක් ඇන්තනී එතකොට ජූලියස් සීසර් වගේ(ඉඩ ලැබුනොත් මේ අය ගැනත් ලියන්නම්)

මේ සටනින් පස්සෙ සුටෝනියස් එන්ගලන්තයේ ඉතා දරුනු පාලනයක් ගෙනියනව. කොටින්ම ලෝකයේ මෙතෙක් බිහිවෙච්ච් දරුනුම මිනිහා කියල සමහරු හදුන්වන සුටෝනියස්ගෙ බොස් වෙච්ච් නීරෝ පවා ඔහුට ලියුමක් ලියනවා " තමුසෙට හිතක් පපුවක් නැද්ද ඕයි මිනිසුන්ට ඔහොම සලකන්න කියල "
කොහොම වෙතත් තව වසර 400ක් රෝමය විසින් එන්ගලන්තය පාලනය කරනවා. ලොකු ගැටලුවක් නැතිව.

ලිපිය  Hosanda Weerasekera